Dè am beachd a th' ann mu bhana-bhuidsichean a-nis?

Cha bhi sinn a-nis a' toirt dhaoine gu cùirt airson buidseachd ann an Alba, ach tha fhathast àite sònraichte aig bana-bhuidsichean anns a' chultar againn.

Mar sin, ciamar a bu chòir dhuinn smaoineachadh air bana-bhuidsichean an-diugh?

An-diugh chan eil sinn beò le eagal ro bhuidseachd agus cha bhi sinn a' cur seachad ùine a' lorg bhana-bhuidsichean.

Ach fhathast, linntean às dèidh cùirtean nam bana-bhuidsichean, tha grèim làidir aig bana-bhuidsichean air ar cultar agus ar mac-meanmna:

• Tha pàirt aig bana-bhuidsichean anns an dealbh-chluich Macbeth le Shakespeare bho 1606.
• Tha bana-bhuidsichean a' cur eagal a bheatha air a' phrìomh charactar anns an dàn Tam o' Shanter le Raibeart Burns.
• 'S e bana-bhuidsichean na 'bleigeardan' anns a' Wizard of Oz agus filmichean Disney mar Sleeping Beauty agus The Little Mermaid.
• Tha bana-bhuidsichean agus buidsich (math agus dona) cudromach anns na leabhraichean agus na filmean stèidhichte air leabhraichean Harry Potter.

An-diugh, 's e Oidhche Shamhna aon dòigh san caomh leinn a bhith a' cuimhneachadh bhana-bhuidsichean agus buidseachd gach bliadhna.

Gu traidiseanta, air an 31mh dhen t-Samhain, bhiodh daoine ann an Alba agus ann an ceann a tuath Shasainn a' snaidheadh lanntairean a-mach à tuinneapan, a' cur orra èideadh coltach ri taibhse, bana-bhuidseach no uilebheist air choreigin eile agus a' tadhal air taighean dhaoine. B' e seo 'guising'. Air sgàth buaidh chleachdaidhean anns na SA, tha daoine a-nis nas buailtiche jack-o'-lanterns a shnaidheadh a-mach à puimcinean agus a dhol trick-or-treating.

Ged a tha na cleachdaidhean sin caran ùr, tha tùs Oidhche Shamhna fada, fada nas sine.

Tha tùs Oidhche Shamhna a' dol fada, fada air ais gu fèis Cheilteach o shean ris an cante Samhain.

Bha Samhain a' comharrachadh deireadh an fhoghair agus toiseach a' gheamhraidh. Bha e air a chomharrachadh air a' chiad latha dhen t-Samhain agus bhiodh fleadhan aca.

Bha na Ceiltich o shean a' creidsinn gun robh eileamaid os-nàdarra aig an t-Samhain cuideachd. Bha iad an dùil gum b' urrainn spioradan siubhal bhon t-saoghal acasan dhan t-saoghal againne aig an t-Samhain.

Bhiodh daoine a' fàgail biadh is deoch a-muigh airson na spioradan a chumail toilichte.

Anns a' mhìosachan Chrìosdail, bha Là nan Naomh Uile – làtha fleadh gus beatha nan naomh a chuimhneachadh – air a chumail air an aon latha ris an t-Samhain.

B' e Oidhche nan Naomh Uile a chante ris an latha ro Là nan Naomh Uile – ged a bha daoine nas eòlaiche air mar All Hallows' Eve no All Hallows' E'en.

'S ann mar sin a thàinig an t-ainm Halloween.

Coltach ris an t-Samhain, bha dùil gun robh a' chrìoch eadar an saoghal againne agus saoghal nan spioradan aig an ìre bu laige air Oidhche nan Naomh Uile.

Thàinig grunn chleachdaidhean gu bhith co-cheangailte ri Halloween. Nam measg sin bha lasadh choinnlean air uaighean gus anaman a bha air chall a threòrachadh air ais dhan àite-tàimh aca.

Dh'fhàs e cuideachd cumanta do dhaoine a bhith a' sireadh bheannachdan cràbhach air na dachaighean aca aig Halloween airson an dìon bho spioradan olc agus buidseachd.

Mar as trice, bidh sinne a' coinneachadh ri bana-bhuidsichean nuair a bhios daoine a' cur èideadh orra Oidhche Shamhna, ach tha cuid de dhaoine ann fhathast a tha gam faicinn fhèin mar fheadhainn a tha ag obair mar fhìor bhana-bhuidsichean.

Mar luchd-leantainn gluasad ris an canar Wicca, cha bhi bana-bhuidsichean an latha an-diugh ag adhradh dhan Diabhal, no ag ìobairt bheathaichean no daoine. 'S ann a bhios iad a' comharrachadh nàdar.

Tha bana-bhuidsichean Wiccan fhathast a' creidsinn ann an draoidheachd agus geasagan, ach bidh iad gan cleachdadh airson adhbharan math mar slànachadh.

Bidh mòran de luchd-leantainn Wicca a' comharrachadh lathaichean sònraichte aig diofar amannan dhen bhliadhna.

B' e Samhain, an t-seann fhèis Cheilteach, fear dhe na prìomh lathaichean a thug buaidh air mar a tha Oidhche Shamhna an-diugh.

Tha eagal ro bhana-bhuidsichean agus buidseachd ann an iomadh ceàrnaidh dhen t-saoghal fhathast.

• Ann an 2001 ann an roinn Ituri de Phoblachd Dheamocratach a' Chongo, chaidh co-dhiù 800 neach a mharbhadh ann an lorg bhana-bhuidsichean.
• Ann an Lunnainn ann an 2012, chaidh cupall a dhìteadh airson balach aois 15 bliadhna a mharbhadh agus iad an dùil gur e bana-bhuidseach a bh' ann.
• Anns na h-Innseachan, a rèir Biùro nan Clàran Eucoir Nàiseanta, eadar 2010 agus 2021, chaidh còrr is 1,500 neach a mhurt airson gun robh dùil gur e bana-bhuidsichean a bh' annta.
• Chan eil cho fada sin bho chaidh daoine a chur gu bàs ann an Saudi Arabia agus iad fo chasaid draoidheachd agus buidseachd. Ann an 2012, chaidh fear air an robh Muree bin Ali bin Issa al-Asiri a chur gu bàs fo chasaid draoidheachd agus buidseachd.

Anns an RA, b' e boireannach Albannach air an robh Helen Duncan an tè mu dheireadh a chaidh a chur dhan phrìosan airson buidseachd.

Bho na 1920an, bha Helen a' cumail a-mach gum b' urrainn dhi tachartasan anns an àm ri teachd a ro-innse, agus gum b'urrainn dhi cuideachd conaltradh ri spioradan nam marbh anns an t-sìorraidheachd.

Ann an 1944, rè an Dara Cogaidh, bha Helen a' cumail a-mach gun do rinn i ceangal ri spioradan sheòladairean Breatannach a chaidh a bhàthadh nuair a chaidh an soitheach-cogaidh HMS Barham a chur fodha le bàtaichean-aigeann Gearmailteach far cladach na h-Èipheit.

Ghlac seo aire nan ceannardan armailteach chionn cha deach innse gu h-oifigeil dhan phoball gun deach HMS Barham a chur fodha.

Aig an àm, seach gun robh an dùthaich an sàs ann an cogadh, bha eagal air cuid gum b' urrainn dhi na cumhachdan aice a chleachdadh airson fiosrachadh dìomhair a lorg agus a sgaoileadh.

An dèidh rannsachadh, fhuaradh a-mach nach robh cumhachdan draoidheil idir aig Helen agus gur ann a chuala i gun deach an soitheach fodha bhon a chaidh fear a bha càirdeach dhi às an rathad air an t-soitheach.

Chaidh a cur an grèim agus a dìteadh fo Achd na Buidseachd 1735 a bha ag aithneachadh buidseachd mar sheòrsa de dh'fhoill. Chuir i seachad naoi mìosan anns a' phrìosan.

Dh'atharraich an lagh ann an 1951 gus nach b' urrainn daoine tuilleadh a bhith air am faighinn ciontach de bhith ag ràdh gum b' e bana-bhuidsichean a bh' annta no gun robh comasan draoidheil aca.

Anns na bliadhnaichean mu dheireadh, tha ùidh às ùr air nochdadh ann an cùirtean nam bana-bhuidsichean ann an Alba, agus am mì-cheartas uabhasach a dh'fhuiling fir agus mnathan.

Air Là Eadar-nàiseanta nam Ban 2022, thuirt prìomh-mhinistear na h-Alba, Nicola Sturgeon gu foirmeil gun robh i duilich airson nan daoine a chaidh fo chasaid, agus a chaidh a pheanasachadh ann an Alba ri linn lorg mhòr nam bana-bhuidsichean.

Bu mhath le cuid de dhaoine gun deidheadh barrachd a dhèanamh agus chaidh tagradh a chur air chois airson mathanas oifigeil fhaighinn dhan fheadhainn a chaidh a dhìteadh airson buidseachd.

Mhol an luchd-iomairt cuideachd gun deidheadh carragh-cuimhne nàiseanta a thogail gus cuimhne a chumail air na daoine air an deach geur-leanmhainn a dhèanamh agus a chaill am beatha rè lorg nam bana-bhuidsichean.